Cüce yıldızın etrafındaki dev gezegen
Bilim insanları ilk defa ölü bir beyaz cüce yıldızın
yörüngesinde dolaşan bir gezegene dair kanıtlara ulaştı. Bu cüsseli uzak
gezegen buharlaşan atmosferinin oluşturduğu gaz diski sayesinde keşfedildi.
Gezegenin hacmi yörüngesinde dolaştığı ölü yıldızdan çok daha büyük.
Neptün'e benzeyen bu uzak gezegen, kabaca Dünya boyutundaki beyaz cüceden
yaklaşık 4 kat daha büyük. Yıldızının etrafındaki bir turu 10 gün süren bu
dev gezegen arkasında hidrojen, oksijen ve sülfür içeren bir gaz izi
bırakıyor.
Araştırmacılar şimdiye kadar bir yıldızın beyaz cüceye dönüşümü sırasında
varlığını sürdürebilmiş bir gezegene dair herhangi bir kanıt bulunamadığını
belirtiyor. Warwick Üniversitesi Fizik Bölümü ve Valparaiso
Üniversitesi'nindeki Millennium Nucleus for Planet Formation'dan (Millennium
Gezegen Oluşumu için Çekirdek Enstitüsü, NPF) astronomlarının
gerçekleştirdiği keşif, bilim dergisi Nature'de yayımlandı.
Bilim insanları bunun bir beyaz cüce yıldızının yörüngesinde bulunan devasa
bir gezegene dair ilk kanıt olduğunu ifade ediyor. WDJ0914+1914 ismi
verilen yıldız, Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması'nın (Sloan Digital Sky
Survey) 10 bin beyaz cüceyi kapsayan araştırmasında gözlemlendi.
Araştırmacılar, yıldızın Dünya'dan yaklaşık 2 bin ışık yılı uzaklıkta
bulunduğunu söylüyor.
Warwick Üniversitesi'nden astronomlar, yıldızın etrafında yer alan
elementleri tespit etmek için yıldız sisteminden yayılan ışıktaki hafif
farklılıkları analiz etti. Astronomlar verilerde hidrojenin çok minik
sıçramalarının yanı sıra daha önce hiç gözlemlenmemiş oksijen ve sülfür de
tespit etti. Şili'deki Avrupa Güney Gözlemevi'nin (European Southern
Observatory, ESO) Çok Büyük Telekop'unu (Very Large Telescope, VLT) kullanan
araştırmacılar, gazların şeklinin bir gaz halkasına özgü göstergeler
barındırdığını keşfetti.
Araştırmanın başyazarı, Warwick Üniversitesi'nden Dr. Boris Gaensicke
şunları ifade etti: İlk başta gördüğümüz şeyin iki yıldız arasında kütle
akışının oluşturduğu bir büyüme diskine sahip ikili bir yıldız sistemi
olduğunu düşündük. Ancak gözlemlerimiz tek bir beyaz cücenin etrafında bizim
Güneş'imizin yaklaşık 10 katı büyüklüğünde, sadece hidrojen, oksijen ve
sülfür içeren bir disk bulunduğunu gösteriyor. Böyle bir sistem daha önce
hiç gözlemlenmedi ve benim açımdan bunun özgün bir yıldız olduğu anında
netleşti.
Verinin analizleri, diskin bileşiminde bulunanların bilim insanlarının kendi
Güneş Sistemimiz'deki buz devleri olan Uranüs ve Neptün'ün derin
katmanlarında bulmayı öngördükleriyle örtüştüğünü gösteriyor. Valparaiso
Üniversitesi'nden Dr. Matthias Schreiber, (yüzey sıcaklığı - ç.n.) 28 bin
derece olan bu beyaz cücenin, gizlenen buz devi gezegeni yüksek enerjili
fotonlarla döverek yavaşça buharlaştırdığını hesapladı.
Yıldızın etrafındaki gaz diskine çekilerek kaybolan kütlenin akış hızı
saniyede 3 bin tondan daha fazla. Dr. Gaensicke şunları dile getirdi: Bu
yıldız doğrudan göremediğimiz bir gezegene sahip ancak yıldız çok sıcak
olduğu için gezegeni buharlaştırıyor ve
biz kaybolan atmosferi tespit ediyoruz. Gezegene sahip pek çok daha soğuk
beyaz cüce olabilir ama buharlaşmayı sağlamak için gerekli yüksek enerjii
fotonları bulunmuyor ve dolayısıyla onları aynı yöntemle bulmamız mümkün
değil. Bu keşif büyük bir ilerleme çünkü 20 yılı aşkın süredir beyaz cüce
aşamasına geçerken varlığını koruyan gezegen sistemlerine ilişkin artan
sayıda kanıta ulaşıyoruz.
Beyaz cücelere çarpan çok sayıda asteroit, kuyruklu yıldız ve diğer küçük
gezegensel nesneleri gözlemliyoruz ve bu olayları açıklamak için daha
dışarıda bulunan daha büyük, gezegen kütlesinde cüsselere ihtiyaç var. Dr.
Gaensicke, bir gezegene dair gerçek bir kanıta sahip olmanın "önemli bir
adım" olduğunu ekledi.
Dr. Schreiber ise, "Bir bakıma WDJ0914+1914 kendi Güneş Sistemimizin çok
uzak geleceğine kısa bir bakış atma imkanı veriyor" dedi. Bu beyaz cüce de
bir zamanlar Güneş benzeri yıldızdı ancak nihayetinde yakıtını tüketti ve
şişerek Güneş'ten yüzlerce kat büyük bir kızıl deve dönüştü. Yaşamlarının bu
evresindeki yıldızlar, kütlelerinin yarısına yakınını kaybeder ve geri
kalanlar kendi içine çökerek geride Dünya boyutlarında bir yıldız bırakır.
Esasında beyaz cüceler, eski yıldızların yanıp tükenmiş çekirdekleridir.
Dünya'nın Güneş'i de yaklaşık 4,5 milyar yıl içinde "yakıtını" tüketecek ve
dış katmanları şişerek Merkür'ü, Venüs'ü ve muhtemelen Dünya'yı yok ettikten
sonra en sonunda yanıp tükenerek bir beyaz cüceye dönüşecek. Dr. Schreiber
ve Dr. Gaensicke öncülüğünde hakemli astrofizik dergisi Astrophysical
Journal Letters'de yayımlanan paralel bir makalede astronomlar bu olayın
Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün'ü buharlaştırmaya yetecek yüksek enerjili
fotonlar yayacağını ayrıntılarıyla göstermişlerdi.
Andrew Griffin Cuma 6 Aralık 2019 18:52 Independent Türkçe
Kaynak:
https://www.independentturkish.com/node/100606/bilim/bilim-insanlar%C4%B1-ilk-
kez-bir-beyaz-c%C3%BCce-y%C4%B1ld%C4%B1z%C4%B1n-y%C3%B6r%C3%BCngesinde-dolanan-
devasa-bir
Hayata Dair